Meditatie op de terugweg naar Azië

Je zou verwachten dat in een Zuid Aziatisch land als Vietnam meditatie een prominente maatschappelijke rol heeft. Meditatie wordt in een overwegend Boeddhistisch land als dit toch met de paplepel ingegoten en men gaat naar de “tempel” zoals wij in West Europa vroeger naar de kerk gingen. Je zou dan ook verwachten dat lokale ervaren, doorgewinterde meditatie leraren de taak hebben om de bevolking te gidsen in de beoefening en je zou absoluut niet verwachten dat er Westerse meditatie leraren een rol spelen in een zo diepgeworteld cultureel goed. Maar wat doet dan een voormalig ondernemer uit Zwolle als meditatie leraar voor  Vietnamese managers en ondernemers? Meditatie is iets dat van het Oosten naar het Westen komt en toch niet andersom?

Meditatie in de vorm zoals de meeste mensen het kennen is gebaseerd op Boeddhistische meditatie. Tijdens de beoefening zit met liefst in lotushouding, een flexibelere variant op de kleermakerszit, op de grond en observeert de beoefenaar processen in zichzelf zoals ademhaling, gedachtevorming, emoties, conditionering en gedrag. Sinds 2500 jaar wordt meditatie door Boeddhisten op deze wijze beoefend en sinds de hippies naar het verre Oosten reisden en de meditatie mee terug namen is het in het Westen meer en meer gemeengoed geworden. In de slip stream van de hippies kwamen de Aziatische leraren vanuit India, Zuid Oost Azië en Tibet naar het Westen om meditatie te delen en de Westerse bevolking te helpen naar een rijker innerlijk leven. En dat deden ze met succes. Leraren als de Dalai Lama en Thich Nath Hahn werden wereldberoemd en hun lessen hielpen menig Westerling een positieve wending aan hun leven te geven.

De afgelopen 40 jaar werden er meer dan 2500 wetenschappelijke onderzoeken verricht naar meditatie waarbij zo’n 200 universiteiten betrokken waren. Uni’s als Harvard hebben eigen “Body & Mind” centra waar onder andere de effecten van meditatie wordt onderzocht. Inmiddels is dan ook aangetoond dat meditatie een positief effect heeft op de hersenen. Hersen activiteit neemt toe en het gedeelte van de hersenen dat met leren en geheugen wordt geassocieerd; de hippocampus wordt in de groei van grijze cellen gestimuleerd door de beoefening van meditatie. Ook kunnen meditatie beoefenaars aantoonbaar beter met emoties omgaan hetgeen wijst op invloed op de emotionele centra in de hersenen: De amygdala. Verdere aangetoonde voordelen zijn de afname van stress en verbetering van interpersoonlijke vaardigheden. 30 jaar geleden werd mede door mensen als de MIT hoogleraar moleculaire biologie Jon Kabath-Zin de meditatie techniek “Mindfulness” ontleed van Boeddhistische connotaties en op een podium gezet. Kabath-Zin ontwikkelde Mindfulness Based Stress Reduction, een methode die door menig modern psycholoog wordt toegepast bij de behandeling van depressie. Hij is tevens het brein achter het meditatie programma dat zoekmachine gigant Google haar medewerkers biedt. Met de humor die het bedrijf kenmerkt wordt naar het programma verwezen met: “Search Inside Yourself”. Google is natuurlijk niet de enige. Ook bedrijven als McKinsey & Co, Proctor & Gamble en Deutsche Bank bieden hun medewerkers meditatie faciliteiten met bijbehorende ruimte en instructeurs. Beroemdheden als Steve Jobs, Oprah Winfrey, Clint Eastwood en Jerry Seinfield maken (of maakten) geen geheim meer van hun liefde voor meditatie en zelfs politici als de Braziliaanse president Dima Roussef is open over haar beoefening. Ondanks dat meditatie voor veel mensen nog als “zweverig” wordt bestempelt, heeft een toenemende groep Westerlingen in de gaten dat er een heel onontgonnen gebied is als het gaat om toename van levenskwaliteit, gezondheid en welzijn en maakt daar gretig gebruik van.

Kortom, in het Westen is meditatie “in”. De voordelen zijn erkend, de wetenschap heeft het omarmt en het internationale bedrijfsleven plukt de vruchten. Omdat in het rationele Westen weinig interesse is voor de Boeddhistische achtergrond van de meditatie zijn de meeste religieuze associaties verdwenen. De lessen van Boeddha zijn van zijn handtekening verlost en worden vrijelijk onderzocht en verspreidt. Hetgeen past in de leer van de Boeddha. De leraar was een gewoon mens zoals u en ik die de voordelen van meditatie ontdekte en deze uitdroeg. Zijn letterlijke woorden waren: “Geloof niet wat ik zeg, ontdek en ervaar het zelf” en dat deed het Westen. Boeddha had nooit de intentie een religie te stichten. Pas na zijn dood werd door zijn volgelingen het Boeddhisme gesticht. Het Boeddhisme veroverde vanuit India het Aziatische continent en verspreidde zich in verschillende vormen van Nepal tot Japan en van Mongolië tot Thailand. Na verloop van tijd werd de religie belangrijker dan de filosofie die ze droeg. Rituelen, heilige teksten en klooster hiërarchie werden standaard. De religie bereikte de politiek waar de Tibetaanse Dalai lama’s adviseurs werden van de Mongoolse Kahns en koningen en keizers het Boeddhisme gebruikten om hun volk te bedwingen en hun macht te vergroten. Nu, 2500 jaar later is het Boeddhisme een religie die z’n weerga niet kent. En dat is nu precies de kern van een Aziatische impasse.

Net als in het Westen vindt er een beweging plaats in Azië de het best als “ontkerkelijking” omschreven kan worden. Economieën groeien als kool, de algemene levensstandaard wordt in rap tempo beter en het aantal miljonairs is enorm. Net als in het Westen zoekt men het geluk in het materialisme en daarmee in zaken buiten zichzelf: “Baan, nieuwe auto, gadgets, huizen en status. Net als in het Westen komt men erachter dat het daar niet te vinden is. De moderne Aziaat heeft alles en is, wederom net als de moderne Westerling, op zoek naar meer. De Westerling echter heeft door de trend van de meditatie een nieuwe weg gevonden maar de Aziaat loopt vast. Meditatie is immers het domein van monniken en lama’s. Het is omringt door dogma’s, mythen en religieuze consequenties. Het is iets dat ouders met veel plichtplegingen en omslag beoefenden en zit vol in de allergie van de jongere generaties. Dit zorgt ervoor dat moderne Aziaten ver weg blijven bij het pad van de meditatie, met name als het gaat om rationeel ingestelde mensen binnen het bedrijfsleven, de medische wereld en overheden. Paradoxaal: De oplossing komt deze keer uit het Westen. Op verschillende plekken in Azië verschijnen Westerse meditatie leraren. Deze moderne, in Aziatische ogen niet door religie besmette, trainers spreken de taal van de moderne mens. Ze onderbouwen hun lessen niet met dogmatische filosofieën maar met wetenschappelijk onderzoek en logische verklaringen. Deze facilitators spreken aan tot de moderne Aziatische mind omdat ze veilig zijn en zonder de heersende allergie te raken de voordelen van meditatie beoefening kunnen brengen. Het lijkt erop dat meditatie veertig jaar geleden vanuit Azië is meegenomen naar het Westen, om daar gereinigd en gefilterd te worden van religie en cultuur om vervolgens als “schone” filosofie weer teruggebracht te worden. Zodat nu de moderne Aziaten er de voordelen van kunnen plukken.

En zo kan het dat in het hartje van Ho Chi Minh City in Vietnam een Nederlander actief is als meditatie leraar. Sinds 2012 richt Robert Bridgeman zich er met name op ondernemers en managers. Naast wekelijkse meditatie klassen geeft hij seminars en workshops voor organisatie- verantwoordelijken. Robert: “Het begon met hele kleine groepjes toen wij twee jaar geleden naar Saigon verhuisden. Het was alsof we precies met de juiste dienst op de juiste plaats waren. Binnen no- time werden we ontdekt en werden we geboekt voor grotere seminars. Ook de media ontdekte ons en sindsdien komen we met regelmaat in kranten en tijdschriften. We merken dat onze nuchtere, “met beide benen op de grond’ aanpak aanslaat binnen het Vietnamese bedrijfsleven. Ze zijn dol op wetenschappelijke onderbouwing en logische verklaringen en hebben absoluut niets met zweverigheid. Door hun culturele achtergrond echter kennen ze de diepere werking van meditatie en pakken ze het supersnel op”. Bridgeman was directeur binnen de bouw toen hij de meditatie ontdekte. “Ik liep vast in mezelf en mijn werk. Ik had alles wat mijn hartje begeerde maar bleef het gevoel houden dat ik ernaast zat. Dat er iets niet klopte.” In korte tijd verloor Robert zijn baan en huwelijk. “Dat was mijn ticket out. Ik besloot alleen nog te doen wat me diep inspireert en meditatie is daar onderdeel van. De afgelopen jaren heb ik de wereld over gereisd. Ik studeerde bij meesters in menig klooster en tempel in landen als Nepal, India, Thailand en Vietnam. Nog altijd ben ik constant in ontwikkeling. Toen twee jaar geleden mijn primaire meditatie leraar verklaarde dat ik er klaar voor was anderen te begeleiden heb ik dat met beide handen aangegrepen”. Robert Bridgeman is inmiddels weer woonachtig in Nederland maar vliegt regelmatig terug naar Vietnam om daar seminars te geven. “We zien dat nu langzamerhand ook meditatie wordt aangeboden aan medewerkers onder de management lagen. CEO’s krijgen in de gaten dat de meditatie beoefening door personeel een hoop voordelen heeft. Lagere verzuimkosten, hogere productiviteit en verhoogde medewerkers- tevredenheid zijn er een paar van. Ik verwacht een enorme toename van de vraag naar meditatie programma’s de komende jaren. Zowel in het Oosten als in het Westen”.

Het lijkt erop dat meditatie wereldwijd een steeds prominentere plaats krijgt. Als de Aziatische ontwikkeling de Westerse blijft volgen dat zullen steeds meer Aziatische organisaties meditatie gaan aanbieden aan het management en personeel. Ook zullen scholen beginnen met het aanbieden van meditatie achtige activiteiten en zal meditatie in de (geestelijke) gezondheidszorg worden geïntroduceerd. Aziatische schrijvers zullen hun aandacht richten op meditatie en er zullen steeds meer leraren binnen Azië opstaan. Wie weet komen die dan vervolgens weer naar het Westen en begint de cirkel opnieuw.